14 februari – De slag bij Ivry.

Hendrik IV is geboren in Navarra op 13 december 1553. Navarra maakt momenteel deel uit van Frankrijk maar was in die tijd een zelfstandig koninkrijk. Hendrik was de eerste monarch van het huis van Bourbon.

Hendrik werd katholiek gedoopt maar bekeerde zich tot het protestantisme. In 1572 erfde hij de troon van Navarra. Als Hugenoot raakte hij betrokken bij de Hugenotenoorlogen. Tijdens de Bartholomeusnacht kon hij maar ternauwernood ontsnappen aan een moordaanslag. Later leidde hij de veldslagen van protestantse troepen tegen het koninklijke leger.

Als Franse prins van den bloede, vanwege zijn afstamming van Lodewijk IX, besteeg hij de troon van Frankrijk in 1589 na de dood van zijn kinderloze neef Hendrik III.  Bij het accepteren van de kroon leek het hem verstandig zijn calvinistische geloof af te zweren. Ondanks dat werd zijn kroning gevolgd door een vier jaar lange oorlog om zijn legitimiteit te vestigen.

De Bartholomeusnacht was ook opnieuw een gevolg van onvrede. Als bezegeling van de voorafgaande oorlogen trad Hendrik in het huwelijk op 18 augustus 1572 met de katholieke Marguerite de Valois. Niemand weet waarom, maar enkele dagen later werden een aantal hugenotenleiders, waaronder admiraal Gaspard de Coligny vermoord door radicale katholieken.

De moord op Coligny

De bevolking van Parijs breidde na de Bartholomeusnacht het bloedbad verder uit. De moordlustige stemming sloeg over naar andere delen van Frankrijk. Naar schatting  werden duizenden mensen vermoord. Hendrik ontsnapte de dans maar werd wel gedwongen het katholieke geloof aan te nemen. In de daarop volgende jaren verbleef hij als gevangene aan het hof.

Hendrik slaagde er in om in 1576 te ontsnappen en te vluchten naar La Rochelle. Hier zwoer hij het rooms katholieke geloof af en wierp zich op als leider van een verbond van Hugenoten en gematigde katholieken die vrijheid van godsdienst voorstonden. In mei van dat jaar werd de Vrede van Monsieur getekend. Hierbij werd vrijheid van godsdienst voor alle protestanten in Frankrijk toegekend. De Vrede van Monsieur werd niet geaccepteerd door de onmiddellijke omgeving van Parijs.

De radicale rooms katholieken vonden dat het hele protestantisme in Frankrijk uitgeroeid moest worden. Het jaar daarop laaide de strijd weer op.

In 1584 nam de strijd een nieuwe wending. Hertog Frans van Anjou, de broer van Hendrik III overleed. Hendrik III had geen kinderen en volgens de heersende Saksische wet kon het koningschap niet overgaan naar een vrouwelijk lid van de familie. Het huis van Valois stond op het punt van uitsterven. Volgens de regels van de erfopvolging was Hendrik van Navarra, als afstammeling van de 13^de eeuwse koning Lodewijk IX de rechtmatige troonopvolger. Maar het katholieke deel van de Franse bevolking weigerde hem te erkennen vanwege zijn protestantse geloof.

De periode die hierop volgde staat bekend als de “Drie Hendrikken Oorlog” en duurde van 1587 tot 1589. Het werd zo genoemd naar de drie hoofdrolspelers: Hendrik III de nog heersende koning van Frankrijk, Hendrik van Navarra als leider van de Hugenoten en Hendrik I de Guise die de leider was van de radicaal katholieken.

Aanvankelijk was de Guise aan de winnende hand. Hij wist Hendrik III te dwingen strenge anti protestante wetten in te voeren en hem grote stukken land af te staan.

Paus Sixtus steunde uiteraard de eisen van de radicale katholieken. Hij huiverde bij de gedachte dat de protestante Hendrik van Navarra in de toekomst de troon zou bestijgen. Maar dat viel tegen. De gematigde katholieken kozen de kant van Hendrik van Navarra.

In 1588, na een overwinning op Hendrik van Navarra trok de Guise op naar Parijs. De koning zag zich gedwongen te vluchten naar het Louvre. De Guise en zijn medestanders beheersten de stad en de regering. Op 23 december van dat jaar liet de koning de Guise vermoorden.

Een oplossing voor het conflict was dat echter niet.

De koning voelde zich gedwongen zijn heil te zoeken bij Hendrik van Navarra. Deze verklaarde openlijk nog steeds de koning trouw te zijn en zowel de Hugenoten als de rooms katholieken volledige godsdienstvrijheid toe te staan. Samen versloegen ze de radicaal-katholieke legers, ze belegerden Parijs waardoor de bevolking zwaar onder honger te lijden kreeg. Maar het volk weigerde te capituleren voor de leider van de protestante partij.

De moord op de Koning

Op 1 augustus van dat jaar werd de koning vermoord. Hendrik van Navarra, die de beste rechten op de troon had, liet zich kronen tot koning Hendrik IV van Frankrijk.

Maar het bleef onrustig in Frankrijk. Er ontstond een liga van katholieke legers die her en der in het land voor strijd zorgden. Een van de belangrijkste veldslagen vond plaats bij Ivry, aan de oostelijke rand van het huidige departement Eure. Deze slag, die de geschiedenis inging als Ivry-la-Bataille, vond plaats op 14 maart 1590. Hendrik IV versloeg de hertog van Mayenne, het hoofd van de Liga van katholieke legers.

De zegetocht van Hendrik IV na de slag bij Ivry - schilderij van Rubens

Na deze gewonnen slag werd het relatief rustig in Frankrijk, zeker nadat Hendrik zich voor de tweede keer liet bekeren tot het katholicisme. Op 27 februari 1593 werd hij tot koning gekroond in de kathedraal Van Chartres. Volgens overleveringen zou hij daarbij de wijze woorden: “Parijs is me wel een mis waard”.